Vinum Liminis Mortis

Salvo algúns historiadores e académicos máis entregados, con acceso a arquivos esquecidos, descoñecidos ou pechados ao público xeral, poucos saberían recoñecer o nome de Isabel Mendonça Travassos.

Comecemos por informar de que foi a primeira laureada da xa extinguida Real Orde do Mérito e da Excelencia, nun acto celebrado en Porto, presidido por todos os títulos e altos cargos da Monarquía do Norte. Esta distinción tivo especial importancia non só polo galardón en si, senón polo feito de ser o único caso coñecido, na historia de Portugal e do mundo, no que unha muller morta estaba de pé nunha plataforma para ser condecorada.

O feito insólito debeuse á extraordinaria contribución deste investigador e adegueiro ao esforzo por manter a zona monárquica do norte, co uso do xa ilegal e moi demandado vinum liminis mortis – popularizado como “viño dos mortos”.

Cómpre sinalar que existen bebidas contemporáneas con nome similar (quizais aproveitando o nome e a enorme demanda deste viño), pero que en nada se parecen ao orixinal. Nin en efecto nin en modo de produción, estando o primeiro subordinado ao segundo.

Como era de esperar, dado o segredo do proxecto, pouco se sabe sobre o proceso exacto de creación do auténtico viño dos mortos, pero a xa ampla investigación sobre o tema confirmou polo menos dous pasos fundamentais.

O primeiro, e de crucial importancia, foi a localización do viñedo. Non só un solo seco, solto e ben drenado, senón un onde se atopou a presenza de cadaverina en niveis moi altos – certamente por riba dos desexados en calquera outra situación. Isto fixo que a mellor terra para este cultivo tivese abundancia de cadáveres, en diferentes fases de descomposición, con obrigatoria “reposición”. Un fluxo continuo de espías, pequenos criminais e indesexables de todo tipo proporcionou ás raíces das vides un fácil acceso a un abundante depósito de miasma. O resultado foron uvas negras, voluminosas e brillantes – unha variedade de uva con propiedades únicas, capaz de levar a cabo transformacións físicas e mentais, despois de ser sometida a un tratamento misterioso e aínda por determinar durante a fase de fermentación.

A segunda parte do proceso tamén fai referencia ao uso de cadáveres, pero como medio de almacenamento. Durante a fase de maduración, estes corpos foron eviscerados e escurridos, co viño pechado no seu interior, en odres específicos, para garantir a conservación do contido dionisíaco. Tamén é de salientar que as carcasas humanas poderían variar en xénero, idade e estrato social (nobres, clérigos ou plebeos), encontrándose exemplares de anciáns, mulleres e mesmo nenos, con abdomes ocos e con marcas de costura manual. Todos os recipientes, presumiblemente, deron ao viño un certo sabor ou aroma particular.

O maior resultado, con todo, e o motivo da súa gran busca e celebración, foi invariable. Só medio litro de viño dos mortos tivo o efecto inmediato de aplacar a enfermidade (a gripe de 1918 é o mellor exemplo) e de facer que calquera lesión moderadamente grave fose intrascendente. O consumo regular – acreditado por testemuños escritos – garantiu aos seus consumidores un estado próximo á inmortalidade, facendo inofensivo calquera veleno, golpe cortante ou tiro de arma de fogo. A ferida persistiu, comprensiblemente, pero sen grandes consecuencias, coa excepción, quizais, da cuestión estética: os hematomas, a necrose, a pel grisácea que se asociaron cos seus usuarios, por regra xeral, figuras destacadas do reino, con coleccións privadas e acceso sen restricións ao admirable elixir.

Pódese imaxinar facilmente o que tería significado para o esforzo bélico un descubrimento desta orde, aínda que os soldados e combatentes comúns da Monarquía só tivesen acceso a unha versión diluída do viño, a chamada “auga funeraria”, unha variante empobrecida, pero con atributos curativos.

Aínda está por determinar por que proceso esta substancia altamente tóxica, en todos os seus aspectos, sería axeitada para unha inxesta ocasional ou sucesiva, aínda que non se pode dicir, á vista de varios informes, que unha mesma inxestión (ou libación) non ocorrer probar ser prexudicial.

Os primeiros casos investigados datan de case un ano despois de que Isabel Mendonça Travassos recibise a súa distinción. Varios informes médicos, noticias impresas, descricións de autoridades policiais e xudiciais mencionan casos de persoas con aspecto cadáver, vómitos de materia espesa, negra, algunhas presentando síntomas que van desde o transo ao estupor, incapaces de razoar ou vivir en sociedade. Poucos son os que poden estar vivos para gozar da súa morte. A máxima auspiciosa anteriormente estendida adquiriu un significado máis lúgubre.

Non se sabe con certeza o que puido provocar este cambio, se o viño puro ou algún dos seus derivados, se o seu uso continuado ou abusivo, sobre todo porque non todos os usuarios experimentarán síntomas tan graves. Sábese, porén, que moitos dos que a exhibiron foron retirados da circulación de forma rápida e discreta, moitas veces de forma permanente, cando a situación resultou irreversible.

Suponse que as propiedades sedantes do viño tamén funcionaban como antídoto contra a dor. Fose o que fose. Isto pon de manifesto o enorme potencial adictivo desta substancia, e a inclinación que podería haber cara ao exceso ou á obtención de produtos menos fiables e regulados. Así, nace a hipótese do que puido, no curto espazo dun ano, precipitar a caída da Monarquía do Norte.

Non foi posible, nese momento, determinar cantos destes efectos xa se coñecerían – ou que se podería prever – no momento da cerimonia na que se homenaxeou a creadora do viño. O nome popular do viño, con todo, xa parecía predicilo. Quizais ninguén quixo ver máis aló do asombroso espectáculo que salpicaba a celebración, onde tal avance enolóxico soaba a vitoria e a promesas dunha grandeza inconmensurable. Despois de todo, Isabel Mendonça Travassos subira ao escenario triunfal, horas despois dun exitoso intento de asasinato. Sábese que aínda falou no acto, aínda que non se coñece o contido. Suponse, con todo, que o buraco sobre a súa fronte esquerda dicía todo o que era necesario.